شیوه ی تعامل با کودکان

در دوران کودکی موارد بسیاری، برایمان پیش آمده و همواره این موارد در فکر و ذهن ما نقش بسته ‌اند، چه بسا برخی از این خاطرات شورانگیز یا غم‌انگیز بوده‌اند. اگر به دفتر خاطرات ایام طفولیت خویش نگاه کنید، قطعاً به یاد جایزه‌ ای می‌افتید که از طرف مدرسه آن را دریافت کرده‌اید یا به یاد تعریف و ستایشی می‌افتید که شخصی در یک مجلس عمومی از شما نموده است، پس این‌ها رخدادهایی هستند که تصاویر آن‌ها در حافظه‌ی بلند مدت مان نقش بسته و از یاد نمی‌ روند.

در کنار این‌ها همیشه ما وقایع غم‌انگیزی را به یاد می‌آوریم که در دوران طفولیت برای ما اتفاق افتاده‌اند؛ معلمی ما را تنبیه نموده است، درگیری‌هایمان که بین هم کلاسی‌هایمان رخ داده است، یا وقایعی که در برگیرنده‌ی اهانت به خانواده‌ی مان بوده است. یا اهانتی که به زن، از طرف پدر شوهر پیش آمده است و... چه ‌قدر احسان و خوش رفتاری‌هایی که بر کودکان مؤثر واقع شده است، حتی پدران و خانواده‌ای آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده و محبت همه آن‌ها را جلب نموده است. چه بسا برای یک معلم دوره ابتدایی اتفاق افتاده است که با یکی از والدین دانش‌آموزان تماس گرفته و از دانش‌آموزش تعریف نماید و آن پدر با وی به خاطر محبت با فرزندش دست دوستی و رفاقت دراز نموده و در ملاقات‌های کوتاه مدت و اتفاقی، از او به نیکی یاد می ‌کنند یا به صورت هدیه یا نوشتن یک نامه، احساساتش را بروز دهد.

از این جهت در لبخند زدن و تبسم به روی بچه‌ها، جهت جلب محبت و تمرین مهارت‌های زیبا با آن‌ها کوتاهی نکن.

روزی برای بچه های دبستانی در مورد نماز سخنرانی نمودم و از آنان در مورد اهمیت نماز، حدیثی را پرسیدم. یکی از آنان جواب داد: رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌ فرمایند: «بين الرجل وبين الكفر والشرك ترك الصلاة» یعنی: «فاصله‌ ی بین کفر و شرک، ترک نماز است».

این پاسخ وی برای من بسیار جالب و مایه‌ ی شگفتی شد و از فرط شوق و علاقه ساعتم را باز کرده به او هدیه نمودم. این ساعت من یک ساعت ساده‌ مانند ساعت‌های قشر زحمتکش جامعه بود. این رفتار من با این پسر بچه باعث تشویق و سبب شد که وی به علم گرایش پیدا کند و به حفظ قرآن روی آورد و به قیمت و ارزش آن پی برد. تا این که بعد از چندین سال در یکی از مساجد به طور اتفاقی با جوانی برخورد نمودم، وی همان پسر بود، ولی من او را نمی ‌شناختم. جوانی بود که از دانشکده‌ی شریعت فارغ التحصیل شده بود و در یکی از دادگستری‌ها در رشته ‌ی قضاوت مشغول به کار بود. او مرا شناخت، پس ببین چگونه این محبت و تقدیر همزاد او شده و چندین سال با آن به سر برده بود و در وجود، ذهن و خاطره ‌اش ماندگار شده بود. به خاطر دارم که روزی برای یک جشن عروسی دعوت شده بودم. جوانی با چهره‌ای شاد و بشاش و با دلگرمی به من سلام گفت، و به رفتار ظریفی در مورد اتفاقی که بین من و او پیش آمده بود، اشاره نمود. این اتفاق در یکی از مراسم سخنرانی‌هایم، در زمانی که وی پسربچه ‌ای بوده است پیش آمده بود. چه ‌قدر مردم را می ‌بینی که با بچه‌ها خوشرفتاری می ‌کنند مانند کسی که از مسجد خارج می ‌شود، می ‌بینی بچه کوچکی با دستش پدر خود را به سوی او می‌ کشاند تا به این مرد برسد و به او سلام بگوید، و محبتش را نسبت به او اعلام نماید. گاهی چنین اتفاقات و برخوردها در مراسم عقد عروسی که افراد زیادی بدان دعوت شده‌اند، پیش می‌آید.

از شما مخفی نماند که من در اکرام و استقبال بچه‌ها مبالغه می‌ کنم و به سخنان شیرین آن‌ها – اگرچه هم مهم نباشند – گوش می‌ دهم. گاهی اوقات به خاطر بزرگداشت پدرش، و کسب محبت وی در استقبال و اکرام کودک می ‌افزایم.

گاهی اوقات با یکی از دوستان که بچه‌ی کوچکش همراه او بود، ملاقات می ‌کردم و با بچه‌ اش بسیار اظهار لطف و محبت می‌ کردم. روزی همین دوست من، مرا در یک جلسه‌ ی بزرگی ملاقات نمود و با بچه‌ اش به سوی من آمد و سلام گفت و سپس افزود: شما با پسرم چه کار کردی؟ زیرا معلمشان روزی در کلاس درس از آن‌ها در مورد آرزوهای آینده‌ی ‌شان نظرخواهی نموده است، یکی گفته است: من می‌ خواهم پزشک شوم و دیگری گفته است: من می‌خواهم مهندس باشم و پسرم گفته است: می‌ خواهم محمد عریفی باشم!^([1]).

شما می ‌توانید رفتار مردم را به هنگام تعامل با بچه‌ها ملاحظه نمایید، وقتی شخصی وارد یک مجلس می ‌شود و پسر کوچکش را به همراه دارد و جهت مصافحه در مجلس دور می ‌زند و پسر کوچکش به دنبال او مثل پدرش می ‌کند، برخی از مردم نسبت به بچه بی ‌توجهی نشان می ‌دهند. و برخی با گوشه‌ ی دست‌ شان با او مصافحه می ‌کنند و برخی به حالت تبسم دستش را تکان می ‌دهند و می ‌گویند: چطوری جوان، حالت چطور است ناقُلا. قطعاً این آن چیزی است که محبت وی را در قلب بچه کوچک حک می‌کند، حتی قلب پدر و مادرش را به دست می‌آورد.

نخستین مربی امت: رسول الله صلی الله علیه و سلم بهترین برخورد و تعامل را با بچه‌ها داشتند. «انس بن مالک» برادر کوچکی داشت، رسول الله صلی الله علیه و سلم با او شوخی می ‌کرد و او را با کنیه ‌ی «ابوعمیر» صدا می ‌زد. این بچه‌ ی کوچک پرنده‌ای داشت که با او بازی می‌ کرد و روزی پرنده مُرد. لذا هرگاه رسول الله صلی الله علیه و سلم او را می ‌دید با او شوخی می ‌کرد و می ‌گفت: ای ابوعمیر! پرنده‌ی کوچکت چه شد؟ و با بچه‌ها اظهار محبت نموده و شوخی می ‌کرد. و با زینب دختر «ام سلمه» شوخی می‌ کرد و می ‌گفت: «ای زوینب، ای زوینب – یعنی: ای زینبک». و هرگاه از کنار بچه‌ها می‌ گذشت که مشغول بازی بودند، با آن‌ها سلام می‌ کرد. وقتی به دیدار انصار می ‌رفت به بچه‌هایشان سلام می‌ کرد و به سرشان دست می ‌کشید. به هنگام بازگشت از جهاد، بچه‌ها از رسول الله صلی الله علیه و سلم استقبال می ‌کردند و ایشان آن‌ها را با خود سوار می ‌کرد. چنانکه پس از غزوه «موته»، لشکر اسلام به طرف مدینه بازمی ‌گشت و رسول الله صلی الله علیه و سلم و مسلمانان به استقبال سپاه اسلام می‌ رفتند و بچه‌ها نیز به سوی آن‌ها می ‌دویدند، چون رسول الله الله صلی الله علیه و سلم بچه‌ها را دیدند فرمودند: بچه‌ها را بردارید و آن‌ها را سوار کنید و فرزند جعفر را به من بدهید. آنگاه «عبدالله بن جعفر» را آوردند و رسول الله صلی الله علیه و سلم او را در جلو خودش سوار نمود.

روزی رسول الله صلی الله علیه و سلم مشغول وضوگرفتن بود که «محمود بن ربیع» که بچه‌ای پنج ساله بود، آمد ایشان آب در دهان نمود و به سویش پرت می ‌کرد و با او شوخی می ‌نمود^([2]).

رسول الله صلی الله علیه و سلم همیشه با همه مردم با لبخند برخورد می‌ کرد و شوخی می ‌کرد و سرور و شادمانی را در دل‌هایشان وارد می‌ کرد. بر دل‌هایشان سبک بود و هیچ کسی از مجالست با ایشان ملول و خسته نمی ‌شد.

روزی شخصی به نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم آمد و وسیله ی سواری خواست تا به مسافرت یا جهاد برود، رسول الله صلی الله علیه و سلم از روی شوخی به او گفت: «من تو را بر یک بچه شتری سوار می ‌کنم». آن شخص چون می ‌دانست بچه شتر توان حمل او را ندارد، گفت: یا رسول الله! من با بچه شتر چکار کنم؟ رسول الله صلی الله علیه و سلم  فرمود: «آیا شتر جز بچه چیزی می ‌زاید؟» یعنی من به تو شتر بزرگی می‌ دهم، اما مسلما آن را شتری زاییده است.

روزی به عنوان شوخی به انس رضی الله عنه گفت: «ای صاحب دو گوش».

روزی زنی نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم  آمد و از شوهرش شکایت کرد. رسول الله صلی الله علیه و سلم به او گفت: شوهرت همان است که در چشمانش سفیدی وجود دارد؟ آن زن ترسید و گمان برد که شوهرش بینایی ‌اش را از دست داده است. چنانکه خداوند در مورد حضرت یعقوب علیه السلام می‌ فرماید: (وَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَىٰ عَلَىٰ يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ)[3]؛ یعنی «بر اثر اندوه و غم کور شد». لذا این زن پریشان حال به نزد شوهرش بازگشت و همواره با دقت به چشمانش نگاه می ‌کرد. شوهرش علت آن را پرسید؟! وی گفت: رسول الله صلی الله علیه و سلم گفته است: در چشمان تو سفیدی است. شوهرش گفت: ای زن! مگر به تو خبر نداده است که سفیدی آن بیشتر از سیاهی‌ اش است. یعنی هر شخصی در چشمانش سیاهی و سفیدی وجود دارد. هرگاه شخصی با رسول الله صلی الله علیه و سلم شوخی می ‌کرد ایشان نیز واکنش نشان می ‌داد و با او می ‌خندید و تبسم می ‌کرد. روزی عمر رضی الله عنه نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم رفت در حالی که ایشان به خاطر این که همسرانش از وی نفقه و مخارج زیاد مطالبه کرده بودند، ناراحت بودند. عمر رضی االله عنه گفت: یا رسول الله! ما جماعت قریش بر زنان غالب بودیم، ما اینگونه بودیم که هرگاه زنی از ما نفقه می‌ خواست، بلند شده و گردنش را قطع می ‌کردیم. اما وقتی به مدینه آمدیم با قومی روبرو شدیم که زنان بر شوهرانشان غالب هستند. زنان ما نیز از آن‌ها یاد گرفتند. یعنی زنان ما نیز بر ما قدرت پیدا کردند. آنگاه رسول رسول الله صلی الله علیه و سلم تبسم نمود. سپس عمر رضی الله عنه به سخنانش ادامه داد، آنگاه بر خوشحالی رسول الله صلی الله علیه و سلم اضافه شد و این به خاطر لطف و عطوفت به عمر رضی الله عنه بود. در احادیث آمده است که رسول الله صلی الله علیه و سلم چنان تبسم می ‌نمود که دندان‌های آسیای ایشان ظاهر می ‌شدند. بنابراین، بسیار خوش مجلس و لطیف المعشر بوده است. پس اگر خودمان را به اینگونه برخورد و تعامل با مردم عادت دهیم. زود مزه زندگی را احساس می کنیم و از آن لذت می بریم.

اندیشه...

«کودک همانند گِل نرمی است که ما بر حسب برخوردمان با او، او را می ‌سازیم».

منبع: برگرفته از کتاب: از زندگی ات لذت ببر. تألیف: دکتر محمد بن عبدالرحمن العریفی. ترجمه: محمد حنیف حسین ‌زایی.